( ZOXPALI NÎAJA'A ŞEYLA )

ŞEYH SAÎD HAREKETÎNDEN BÎR KADIN PORTRESΠ

    ( ZOXPALI NÎAJA- NÎACA ,  ŞEYLA )



                                                    Kürd kadın (Tipi)  Fizyonomisi



      ŞEYH SAÎD HAREKETÎNDEN BÎR KADIN PORTRESΠ          
                          ( ZOXPALI  NÎAJA'A ŞEYLA )


"Laser Şınu, qum munenu; merdım kerdenê xu vineno!"


                                                                               Vatê Verinun/Zazaca Atasözü



"Zazaca/Kırdki bu atasözün Türkçesi,



 "Sel gider,kum kalır ;  Kişi kendi yaptıklarının karşılığını mutlaka görür."



                                               
                                                                 ZOXPA KÖYÜ



- YIl 1925 Şubat ayının soğuk bir kış günü, Şeyh Said hareketi ilk kurşunu Piran'da patlamış,
-Xarpet cephe komutanı Kelaxsili Şeyh Şerif Efendi dayılarının mensup olduğu Guewdere
   aşiretinin tüm köylerine haber gönderir.

- Tedarikinizi "hazırlık" yapın kadim kent ve isminin kökeni Ermenice olan "Xarpet-Taşkale"  istikametine doğru harekete geçilecektir.
- Hareketin birinci derece sorumlusu Şeyh Şerif, askeri anlamda da yardımcısı Yado paşadır.

- Xeylan,Miyalan,Züvyer başta olmak üzere çevre köylerden Kürd direnişçileri adeta dügüne gider
  cesıne bir ruh ve heyecan içinde toplanma alanlarında bir araya gelirler.

- Şeyh Şerif Kürd tarihinde birçok kaynakta Guewdere/Gökdereli "aşiret" olarak anılır.
- Dogrusu Sivan "Sivon" aşiretine mensuptur.
- Dareheni/Kelaxsi köyünde türbesi bulunan Şeyh Mustafa Kürd şehidi Şeyh Şerif'in
  babasıdır.


*****************************
 
- Harekete katılma çağrısına,Zoxpa köyü hiç sesiz kalırmı ?
- Şeyh Said'in dedesi Şeyh Ali "Şehli Pali" Zoxpalıların sürekli Palu'da ziyaret ettiği kutsal
  bir mekandır.

- Zoxpa yaşlılarının bir çoğu yakın döneme kadar yemin ederlerken,bazen Zerdüşt geleneği gereği
  güneş ve ateş üzerine,ağırlıklı olarakta Şeyh Said'in dedesi "Şeh Ali Pali"üzerine yemin ederlerdi.

-Şeyh Said'in oğlu Şeyh Selhaddin sürgün dönüşünden sonra Kürd davası ve islami Irşad
  konularında her yıl Guewdere mıntıkasına sefer düzenlerdi.

- Murad havzasindaki bu köylerden başta Zoxpa ve Züvyer köyleri ziyaret edilen uğrak yerlerdi.
- Bu coğrafyada harekete topyekün katılımlar olduğu için, Şeyh Selhaddin bu bölgenin insanlarına
  çok önem veriyordu.


**************************

NÎYACA "NÎAJ" ŞEYLA KÎMDÎR ?
    (Niaj-amca eşi)

- Xarpet istikametine doğru babamın amcası olan "Ap Wus" Yusuf Kaya bu davanın bir numaralı
  direnişçisi ve önemliside şehidi olarak harekete katılmıştır.


- "Ap Wus" Yusuf Kaya Zoxpa köyünden Zazaki/Kırdki "Barığ" güçlü aile bağı olarak tanımlanan "Kasıman" kabilesindendir.

- Bir söz var derler "her başarılı erkeğin arkasında, onunla gurur duyan birde eşi vardır."
- Ama bu eş laikiyle üzerine düşen görevini yerine getirmişse öldükten sonrada olsa anılır.

- Îşte bu eşlerden biride Ap Wus'un eşi Niaj'a Şeyla Xanımdır.
- Şeyla Xanım bizim köyün hem anası,hem "NÎYAC-NÎAJ" amca eşi olarak kabul görürdü.

- Şeyla Xanım'da aslen Zoxpa köyünden olup, Hesenan kabilesindendir.
- Hesenan aşiretinin ana damarı,yerleşik ve güçlü olduğu bölge Muş'un/Malazgirt ilçesidir.

- Hesenanlıların Malazgirt'en Zoxpa'ya gelip,yerleştikleri rivayet edilir.
- Şeyla Xanım köyde Hesenan aşiretinin alt kolu olan " Key Reş" kabilesindendir.

- Ağabeyi "Mehm Reş"  bir dönem hem Pakuni "Yumaklı",hemde Zoxpa "Beydoğan" köyünün
  ortak muhtarıydı.

- Mehm Reş,Guewdere/Dakun mıntıkasında sayğinlığı ve otoritesi olan bir şahsiyetir.
- Pakuni köyü 1950 li yıllara kadar Palu ilçesine bağlıydı.


******************

ŞEYLA XANIM EŞÎNÎ SAVAŞA YOLCULAMA ÖYKÜSÜ ;

- Bu öykünün canli tanığı Zoxpa'lı Niaja Şeyla'nın oğlu Hacı Şükrü'dür.
- Şeyh Said hareketinde on beş yaşında olan Hacı Şükrü'ye atfen babasının
  harekete katılmasını şöyle anlatıyordu.

 - Hacı Şükrü halen hayata olup, şuanda 101 yaşındadır.
 - 1925 yılının soğuk bir kış günüydü !  Zoxpa'ya haber ulaşıldı.

- Şeyh Said hareketi başlamış Kelaxsili Şeyh Şerif efendi hareketin Xarpet cephe komutanıdır.
- Alınan kararlar gereği başta Guewdere,Çolig,Vararad,Azıj,Siwon,Neqşan,Şîrnan ve çevredik aşiretlere bağlı
   köylerde harekete yoğun bir katılım olur.

-Babam Yusuf'ta harekete savaşçı olarak katılma kararı verir.
-Bu kararını eşi Şeyla Xanıma açar ve oda anlayışla karşılar.

- Çok iyi hatırlıyorum yünden örülmüş ve imalatı Zoxpa'da yapılmış sırt çantası işlevini gören,
 zazaca  "Heqbe"  annem tarafından hazırlandı.


-Zoxpa deyip gecmeyin 1950'li yıllara kadar
  Guewdere/Dakun mıntıkasında dokuma "textil" merkeziydi.

- Hemde köyde 40 adet dokuma tesisi vardı.
- Zazaca bu tesislere "Dezge",bu işi yapan ustaya'da zazaca "Çulag" denirdi.

- Yünün işlenmesi,boyanması,terbiye edilerek elbiselik hale getirilmesi uzun bir hikayedir.


- Annem o günkü şartlarda babamın birkaç günlük erzağı başta olmak üzere, ihtiyacı olan
  diğer eşyalarınıda "Heqbe" ye koydu.


- Babam geride fedakar annem ve biz beş çocuğuyla helaleşip, vedalaşmak istedi.
- Şeyla Xanım buna razı olmadı, seni ta... köyün çıkışına kadar,Xeylan - Züvyer köy sınırına
  kadar çocuklarımla yolculuyacağım,dedi.

- Daha sabahın ilk saatleri babam benden küçük kardeşlerimi son bir defa öperek,bu
  yolculuğa onların katılmasına razı olmadı.

- Babamı başta annem ve benden büyük abim Tahir, köyün dışına kadar Xeylan
  güzergahındaki"Qeşe Îsun" denilen bölgeye kadar refakat ettik.

- Babam çocuklarını ve eşi Şeyla Xanımı duyulan sevgisini,sıcaklığını,samimiyetini adeta bağrı
  na basarak bizden helaleşip,ayrıldı.

- Babam bizden metrelerce uzaklaştıkça ben yerimde durarak babamı arkadan süzmeye
  başladım.

- Babam hiç arkasına bakmadan haklı davası ve inancı gereği dava arkadaşlarına yetişme heycanı ile yoluna koyuldu.

- Çok düşünüyordum ! acaba babamı bir daha görecekmiyim!

- Babamın bizi koruma,sevme,sevecenlik,merhamet ve şefkat duygularını bundan sonra kimden alabilir veya o duyguyu tada bilirmiyim ?

- Annem, babamın ayrılmasından sonraydı. Onu dakikalarca usulce süzdüm.
-  Bize ikide bir bakarak anlamaya çalışıyordum.

- Babamın ayrılığını ve üzüntüsünü annem biz çocuklarına his ettirmedi.
- Çünkü büyük bir sorumluluk onu beklediğinin bilincindeydi.

-Annem vakar duruşu, sert bakışı, az ve öz konuşması, isabetli kararları ve her şeyiyle
 mükemmel bir insandı.
- Büyüyünce onu örnek alıp, onun gibi olmak isteyen belki yüzlerce kadın olduğunu
  anlıyordum.
- Çünkü Guewdere mıntıkasında onu hep örnek göstermeleri,saygınlığı ve eşinin kendisine bıraktığı miras (çocuklarına) kol kanat geren fedakar bir yürekti onunkisi !

    Zoxpalı Hacı Şükrü  amcam işte annesi Şeyla Xanımı bize böyle anlatır,dururudu.

**************************

-Şeyla Xanımın eşi Şeyh Said hareketinde Xarpet Cephesinde Şeyh Şerif'in emrindedir.
-Şeyh Şerif Xarpeti teslim almadan evvel Hüseynik köyünde ikamet eden Dersim eski mebusu
  Hesen Xeyri'yi ziyaret eder.
Dersim aşiretlerininde harekete destek sunması için yardım ister.
- Şeyh Şerif bu istişarenin yapıldığı anda Türk ordusunun Hüseynik köyündeki cephaneliği
   Kürd direnişçileri tarafından teslim alınmaya çalışılır.

- Kürd direnişçilerinin tedbirsizlik ve dağınıklığı sonucunda halen bilinmiyen bir nedenden dolayı cephanelik patlar.
- Bu patlamada şehid olan onlarca kişi arasında, "Ap Wus"Yusuf Kaya'nın şehadete ulaştığı rivayet edilir.

- Bir başka görüşte Şeyh Şerif Xarpeti ele geçirdikten sonra, Türk ordusu ve işbirlikçi yerel güçler
  Kürd direnişçilerini geri püskürtürler. Kürd direnişçileri Palu-Çewlik hattına doğru geri çekilirler.

 -Karakoçan "Dep"/Altınoluk Kürdçe "Tırkan" köyünde Türk askerleriyle çıkan çatıçmada "Ap
  Wus"şehadete ulaşır.

- 1925 tarihi Gazik-Mendo çatışmasında "Ap Wus" dışında Zoxpa'dan Cindi "barığ" kabilesinden merhum
  Kek Gul'ın ağabeyi Mahmuda şehadete ulaşır. 

- Malum Karakoçan'da etkin nüfuza sahip Şadili aşiretinin reisi Necip Ağa Oxi Kürd direnişçlerini
 Türk ordusuyla beraber arkadan hançerlemiştir.

SONUÇ;

-Şeyla Xanım,Kürdlerde sıkça rastlanan güçlü kadın tiplemelerinden biriydi.  
- Niaja Şeyla'nın tüm çocukları annesinin ismiyle anılırdı.

- Hacı Şükrü Şeyla,Hacı Tahir Şeyla denilmeseydi,kimse tanımazdı.

-Tıpkı Raman aşiret reisi Emine Perixane, Guewdere/Mırı'li Hacı Mehemed Gor gibi,

- Özgürlük uğruna şehid olan eşi ve dava arkadaşlarının meşalesini,kendisine bırakılan mirası
   onurlu bir şekilde taşıdı.

-Guwdere mıntıkasında saygıyla anılan bu kadının,şehid olan eşinin anısına ölünceye kadar bağlı kaldı.
 - Eşinin şehadetinden sonra geride yetim kalan beş çocuğuna layikiyle hem anne hemde baba şefakatini hiç eksik etırmedi.

- Çevrede onun bu duruşu,saygınlığı ve otoriter kişiligi hep konuşulur,durulur.
- Yaşamı yüreğinde yaratarak eşinin anısına Kürd davasına sunan bir kadın tipiydi.

- Şeyla Xanımı anlatırken azda olsa kurgu yapmaya çalıştım.

- Şiddet girdabından böyle güçlü kadın tipleri hep saygıyla anılırlar,ruhu şad olsun.

    Selam ve saygılarımla,


                                                                                                 ORHAN ZUEXPAYIJ

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

@templatesyard